Bote luzea euskal pilotaren modalitate zaharrenetakoa da, etabere jatorriak garai historikoetan kokatzen dira, pilota jokoaren lehenengo formak agertu zirenetik. Modalitate honek, denboraren poderioz, forma eta arau ezberdinak hartu baditu ere, bere oinarrizko egitura eta espiritua ia aldatu gabe mantendu dira mendeetan zehar. 

Gaur egun ere hainbat euskal herritan praktikatzen da, batez ere Nafarroan, Lapurdin eta Gipuzkoako zenbait eskualdetan, eta horrek erakusten du joko honek duen sustraipen kulturala eta herri ondarearen parte izateko duen garrantzia. Bote luzea joko zuzena da, hau da, ez da paretaren kontra jokatzen beste pilota modalitate batzuetan bezala, baizik eta bi talde aurrez aurre jartzen dira eremu zabal batean, elkarri aurre eginez. 

Taldeen helburua pilota airean edo lurrean bi aldiz egin aurretik aurkariaren eremura bidaltzea da, eta horretarako estrategiak, indarra, trebezia eta talde-lana ezinbestekoak dira. Jokoa erritmo bizikoa izan ohi da, eta bere dinamismoak eta ikusgarritasunak ikusleak erakartzen ditu, batez ere herri jaietan egiten diren erakustaldietan eta txapelketetan (Carballo, 2013).

Bote luzea euskal pilotaren modalitate zaharrenetarikoa da, eta bere jatorriak Europako pilota joko tradizionaletan daude. Espezialistek diotenez, joko hau Erdi Aroko "jeu de paume" frantsesaren aldaera moduan iritsi zen Euskal Herrira, eta XVI. mendetik aurrera izan zuen garapen nabarmenena (González Abrisketa, 2006). Hasiera batean, herrietako plaza nagusietan jokatzen zen, batik bat igande eta jai egunetan, eta herritar guztientzako ikuskizun eta parte-hartze aukera bihurtu zen. Jokoa ez zen soilik kirol jarduera bat, baizik eta gizarte-topagune gisa ere funtzio garrantzitsua betetzen zuen.

Bote luzea joko zuzenaren barruan kokatzen da, hau da, bi taldek aurrez aurre jokatzen dute espazio zabal batean, paretarik gabe. Beste herrialde batzuetan ere badaude antzeko jokoak: Valentziako "llargues", Italiako "pallone col bracciale", edo Flandesko "kaatsspel", adibidez (Carballo, 2013). Euskal Herrian, ordea, jokoak izaera propioa hartu zuen, ingurune geografiko eta sozialetara egokituz, eta herriz herri ezaugarri bereziak garatuz.

Gizarte modernoan beste pilota modalitate batzuek protagonismo handiagoa hartu badute ere (esaterako, frontoian jokatzen direnak), bote luzea bizirik mantendu da hainbat herritan, batez ere Nafarroa Beherean eta Lapurdin. Azken hamarkadetan, berriz, jokoaren berpizkunde bat gertatu da hainbat kultur ekimen, erakustaldi eta txapelketen bidez, euskal ondare immaterialaren parte gisa aitortua izan dadin (González Abrisketa, 2006).

Bote luzea jokatzen den espazioak ezaugarri bereziak ditu eta jokoaren izaera zuzena baldintzatzen du. Beste pilota modalitate askotan frontoiaren pareta erabiltzen bada ere, bote luzea plazetan edo kale luzeetan jokatzen da, paretarik gabe, bi talde aurrez aurre jartzen diren joko-sistema batean. Espazio hori "kantxa" edo "joko-eremua" deitzen da, eta luzera eta zabalera aldatu daitezke, nahiz eta arau orokor batzuk egon.

Normalean, joko-eremuak 55 eta 70 metro arteko luzera eta 8 eta 16 metro arteko zabalera izaten du (Arabako Euskal Pilota Elkartea, 2019). Lurzorua ahalik eta lauena eta trinkoa izatea bilatzen da, piloten botea erregularra izan dadin. Kalearen ertz bakoitzean mugak markatzen dira, eta jokalariek pilota horien barruan bidali behar dute, bestela tantoa galtzen dute. Ingurune honek ez du paretarik, eta horrek eragin zuzena du jokoaren dinamiketan: distantzia luzeagoak, piloten ibilbide luzeagoak eta estrategia ezberdinak.

Historikoki, herrietako plaza nagusiak izan dira bote luzea praktikatzeko espazio nagusiak, batez ere jaiegunetan eta udako hilabeteetan, non jende ugari elkartzen zen ikuskizuna ikusteko (González Abrisketa, 2006). Horrek erakusten du espazioak ez duela funtzio kirol hutsa, baizik eta gizarte-topaleku eta kultur espazio gisa ere funtzionatu izan duela.

Gaur egun, hainbat herritan espresuki bote luzerako berreskuratutako kaleak edo plazak daude. Adibidez, Donibane Lohizunen, Bidarten edo Oiartzunen, espazio publikoetan antolatzen dira partidak, eta askotan mugak eta distantziak lurrean margotzen dira, jokoaren garapen egokia bermatzeko (Mendizabal, 2016).

TALDEAK ETA JOKALARIAK

Partidak normalean lau edo bost pilotarik osatutako bi talderen artean jokatzen dira. Talde bakoitzak bere joko-eremua du, eta jokoaren helburua da pilota aurkariaren eremuan botatzea, aurkariak ezin izan dezan erantzun egokia eman.

JOKO EREMUA

Joko-eremuak 45 eta 60 metro arteko luzera eta 12 eta 15 metro arteko zabalera izan ohi du. Eremua bi zatitan banatzen da: sakeko gunea eta errestoko gunea. Sakea egin baino lehen, aurkarien joko-eremuan, hau da, erdiko marratik (sake marra) edo eskasetik (arraia edo xixa jokatzen ari denean) ezin daiteke jokalaririk sartu .